Te Fshehtat E Personalitetit

Teori te reja ndermerren te ndricojne nje nga misteret me te medhaja:ate te personalitetit te njeriut.

Sokrati mesoi tek nxenesit e tij”Njohjen e vetvetes”,duke besuar padyshim se vetem kur te njohim vetveten do kuptojme natyren rreth nesh dhe do arrijme ne gjetjen e se vertetes.
Sa e lehte eshte njohja e vetvetes?
Jo dhe aq,Pjeset qe e perbejne ngjasojne me reflektimet ne nje dhome te mbuluar me pasqyra,pasi secila eshte nje pjesez e personalitetit tone.Ato nuk ndalojne kurre dhe njeri idhull mbulon tjetrin,derisa ne fund nuk mund te dallojme cila eshte ,cfare.
Filozofet,psikologet,psiqiatret,anthropologet,akoma dhe genetistet studiojne ketu e shekuj me pare kapitullin “personaliteti”.Pra pyetja baze se: cilet ne te vertete jemi, qendron akoma pa pergjigje.

TEORIA E PERBASHKET

Xhorxh Bauri,psikolog dhe professor i teorive rreth personalitetit ne Universitetin Sipenburg te USA,u ndesh me nje problem:Pertej cdo gjashte mujori,teorira te pergjithshme te personalitetit-te Froid,Jung,Bandura dhe Aizek-,studentet e tij e pyesnin se cila teori ishte me e sakta.Ai s’mundi te jape nje pergjigje te duhur,pasi te gjitha teorite konsiderohen shkencerisht te sakta por njekohesisht te padyshueshme.Ndoqi shembullin e kolegeve te tij nga shkencat pozitive.Ashtu sic fizikantet mundohen te percaktojne nje teori ku te pershkruhen te gjitha-nga levizja e elektroneve deri ne forcen e rendeses te nje vrime te Zeze,keshtu dhe Bauri vendoi te bashkoje te gjitha teorite e personalitetit ne nje teori te vetme.Ne 2002-in deklaroi qe zbuloi teorine Absolute,sic e quajti.Sipas kesaj,personaliteti eshte nje pazell nga shtate pjese te vecanta,disa prej te cilave jane trasheguese dhe disa te ndertuara.

Le ti njohim ato.

SHTATE

1 - Mosndergjegjshmeria dhe ndergjegja.Rregullat I percaktoi Froid,por Bauri vazhdoi me tutje.Ndau mosndergjegjen ne tre kategori:biologjike,sociale dhe personale.E para na shoqeron qe ne momentin qe lindim dhe perfshin instiktet baze te natyres njerezore-seksuale,agresiviteti,shoqerorja dhe vetmbajtja.E dyta perbehet nga gjuha,nga provokimet dhe ndikimet shoqerore qe pranojme.Fund,e treta merret me veprimet qe kryejme mekanikisht-psh menyra e te dhenit te makines,e ngrena ose se si hapim nje dere.Te treja kategorite e mosndergjegjes mbulojne nje pjese te madhe te personalitetit tone e cila nga ne eshte e pakapshme.Ndergjegja shpreh komplet te kunderten,pasi eshte menyra me te cilen kuptojme veten tone dhe ambjentin rreth nesh.Fale saj zgjedhim dhe arrijme te drejten e veprimit.

2 - Fazat.Bauri si te tilla ndan periudha kohe ne te cilat ndodhin fakte te rendesishme ne jeten e njeriut.Keto jane kaq te theksuara,sa mbeten te ngujuara brenda nesh.Paraqiten ne moshen femijenore,adoleshente dhe moshen e trete.

3 - Vetqendrueshmeria.Eshte gjenetikisht e percaktuar dhe nuk ndryshon me kalimin e viteve.Lindim me te dhe eshte ajo qe ndikon ne nje mase te madhe ne zhvillimin e personalitetit tone.Jane te shumte shkencetaret ne mbeshtetjen e:se dy nga pjeset e saj referuese,percaktohen para se te lindim ne.Behet fjale per qendrueshmerine e ndjenjave ,ne permbjatjen ose mospermbjatjen e tyre.

4 - Mesimi.Nje tjeter pjese me te cilen te gjithe psikologet jane te te njejtit mendim ku transformon personalitetin e njeriut.Bauri beson se kjo vjen nga tre ngacmime:gjuhesoret,ambjenti dhe shoqeroret.Ngacmimet e ambjentit burojne nga verejtjet e njerezve qe na rrethojne dhe nga pozita qe ne kemi brenda tyre-nqs kuptojme qe kur godasim koken ne nje peme na dhemb,ne nuk e perserisim ate..E kunderta,ngacmimet shoqerore nuk asimilohen direkt por ne menyre indirekte.Fund,ngacmimet gjuhesore,-shkolla,njohuria e librave,televizori-jane me te perhapura dhe komblekse.Pra,nuk mesojme nga pema ose nga sjellja e te tjereve por nga fjalet e thjeshta.Sic dihet shkollimi baze I detyrueshem zgjat dymbedhjete vjet,ndikimi I ngacmimeve gjuhesore nuk eshte bere akoma e kuptueshme.

5 - Stimuj.Ne te gjitha teorite e sjelljes,stimujt lozin nje rol shume te madh.Uria,etja dhe nevoja per seks,jane me teper instikte sesa stimuj.Ndjekin stimujt shoqeror,ne te cilat bazohet nevoja per t’u bere te pranueshem nga shoqeria.Me te njerezishmet jane ato altruiste,deshira per te ofruar tek njerezit tane dhe tek shoqeria.Altruizmi eshte I lidhur direct me idealizma te larta,si psh mbrojtja e familjes dhe atdheut.

6 - Ndjenjat.Pa ndergjegjen nuk do ekzistonin ndjenjat,te cilat shfaqen shume te theksuara tek njeriu.Ne kete pike duhet te bejme te qarte ndryshimin midis ndjenjave dhe shqisave.Epshi eshte nje ndjenje-shqise ku cdo kafshe e ndjen ate ne periudhen e riprodhimit,pra eshte e pamundur te dashuroje dhe te ndjeje erotizem.Ndjenjat jane njerezore ku ushtrojne nje ndikese te madhe tek sjellja jone.

7 - Nervozizmi.Sipas Baurit,ketu behet fjale per njerezit me veshtiresi ne sjellje,dhe kjo per arsye te traumave ne moshen e femijerise.Moskurajimi, ose zhgenjimi nga prinderit,perdhunimi ose nje experience traumatike, lene pas gjurme te pashmangshme ne personalitetin e femijes.

Marshimi drejt Un-it te vertete

Mbi te gjitha jeta eshte je lufte e vertete per te tejkaluar krizat,dhe fale tyre ne krijojme identitetin tone.
Pra miliona vjetesh,nje njeri-primitiv guxoi ne dicka.La sigurine e pemeve dhe zbriti ne toke,duke marre parasysh rreziqet dhe dhembet e zvarranikeve.Ne keto vite te hershme,njeriu nuk ishte ne kulmin e zinxhirit ushqyes.Ne 1969,sternipi I tyre I larget Nil Armstrong beri pikerisht te njejten:la Token per te udhetuar ne siperfaqen e Henes.Dy hapa te vogla per njeriun,por kapercime madheshtore per njerezimin.
Cfare I shtyu keta njerez te bejne dicka kaq absurde?
Cilat elemente te personalitetit te tyre I bene gjenial?
Sic e bejne te ditur psikologet,vetperqendrimi eshte nje produkt percaktues.Lindim te ndryshem-disa gjenial,disa frikacake.Vetbesimi nuk eshte destina qe nuk mund t’I shmangemi dot,dhe s’mund te jete as e para dhe as e fundit arsye e cila transformon personalitetin tone.

Rruge me pengesa

Sot eshte shkencerisht e pranueshme qe personaliteti zhvillohet me kalimin e viteve dhe pasi njeriu ka perballuar situata te ndryshme.Secila nga keto shoqerohet nga nje provokim qe duhet t’I perballoj njeriu.Vetem kur ja arrin,atehere siguron nje dinamizem per te vazhduar ne fazen tjeter te jetes se tij.Ne te kunderten,provokimi perseritet vazhdimisht dhe ky njeri eshte e pamundur te krijoj nje personalitet te kompletuar.Me pak fjale,nje lufte e vazhdueshme me pengesa.

I pari qe pershkroi kete procedure ishte Sigmund Froid ne teorine e tij per zhvillimin psiko-seksual.Ai qe e perfeksionoi ishte nxenesi I tij ,psikologu Eric Ericson,I cili mbeshteti se:personaliteti ndertohet ne nje periudhe tetevjecare fazash te rendesishme

Merrni masat

Ne evolimin dhe permiresimin e personalitetit tone favorizon thellimi ne art dhe te shkrimeve.Nje mik I librit ose I filmit njeh fale fantazise se shkrimtarit ose te regjizorit historira dhe persona qe kane prejardhjen nga te tjera qyteterime dhe shprehin vlera te ndryshme.Librat na lejojne te njohim me mire veten tone.Brenda tyre lidhemi me historite e jetes tek te cilat njohim eksperiencat qe kemi jetuar,njohim persona qe kemi karakteristika te perbashketa.Sigurisht historite formohen nga jeta reale dhe heronjte e tyre perbejne nje shembull per imitim ose shmangje..

Le te mendojme Pinokion .Nga gabimet dhe crregullimi I tij ndjekim fazen e zhvillimit te nje te riu dhe mundimin e tij per te arritur ne pavaresi.Shpesh,ndryshimet e rendesishme ne sjelljen e dikujt jane produkt frymezimi,I nje momenti delikat ne menyren me te cilen perballon jeten.Quhet e rendesishme qe te clirohemi nga modele te tiposura sjelljesh qe na shterojne ate cfare kemi ne te vecante.Ndoshta eshte me e lehte te adoptojme identitete fallco,keshtu qe ka vlere me te madhe per te ndergjegjesuar pergjegjesine tone personale dhe pavaresine.Ky lloj dinamizmi na shpeton nga zoterimi I reklamave dhe I politikes, dhe na vendos ne boten madhore.